Depremin maliyeti ağır

Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından yayımlanan Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Raporu’na göre, depremin yol açtığı felaketin Türkiye ekonomisi üzerindeki toplam yükünün yaklaşık 1 trilyon 995 milyar liraya denk gelen 103,6 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor.
Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, "2023 Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Raporu"nu yayımladı. 140 sayfalık raporda, deprem bölgesinin görünümü, acil müdahale sürecinde alınan tedbirler, hasar ve maliyetler, makroekonomik ve sosyal etki, depremin toplam maliyeti ve afetlere direnç için risk azaltım önerileri gibi bölümler yer aldı. Raporun Makroekonomik Etki bölümüne göre, depremin kısa vadeli etkilerinin değerlendirilmesinde hasıla, dış ticaret, enflasyon, istihdam ve kamu maliyesi üzerinde bariz olumsuz etkilerin yaşanması bekleniyor. İş sürekliliğinin kesintiye uğraması, işgücü ve sermaye kaybının üretim kayıplarına yol açması, arz zincirinin aksaması ile perakende ve toptan ticaretin sekteye uğramasıyla toplam talebin gerilemesi kanalı üzerinden felaketin kısa vadeli etkileri söz konusu olacak.
BÜYÜME
Depremin 2023 yılı büyümesi üzerinde negatif yüzde 1 ila 1,4 puan arasında etkisi olacak
Depremin potansiyel çıktı üzerindeki etkilerini değerlendirmek üzere üretim fonksiyonu yaklaşımıyla SBBMAKRO modeli üzerinden çeşitli senaryo analizleri gerçekleştirildi. Bu çerçevede depremin 2023 yılı büyümesi üzerinde negatif yüzde 1,0 ile 1,4 puan arasında etkisi olabileceği tahmin ediliyor.
Söz konusu SBBMAKRO modeli, üretim faktörlerinden kapasite kullanım oranıyla düzeltilmiş sermaye stoku ve istihdam değişkenleriyle çalışıyor. Birinci senaryoya göre sermaye stokunda ortalama yüzde 1,3 erime, kapasite kullanım oranında yaklaşık 1 puanlık düşüş ve istihdamda yaklaşık yüzde 0,9 oranında azalma varsayımıyla 2023 yılı büyümesinin baz senaryodan yaklaşık 1,4 puan aşağıda gerçekleşebileceği tahmin ediliyor. İkinci senaryoya göre ise, birinci senaryodaki kaybın bir miktar yatırım artışıyla telafi edileceği varsayımı aile 2023 yılı büyüme oranının baz senaryoya göre yaklaşık 1,0 puan aşağıda gerçekleşebileceği tahmin ediliyor.
CARİ İŞLEMLER DENGESİ
Deprem 2023 yılı cari işlemler dengesinde yaklaşık 5 milyar dolarlık bir bozulmaya yol açacak
Deprem bölgelerindeki tarihi eserlerin hasar görmesi, konaklama tesislerinin hızla devreye alınamaması, altyapıdaki sıkıntıları çözmenin zaman alması ve yurtiçi ve yurtdışı turistlerin bölgeye seyahat açısından duyabileceği kaygılar nedeniyle ülke genelinde turizm faaliyetlerinde gelir kaybı ihtimali bulunuyor. Söz konusu faktörler topluca değerlendirildiğinde depremin 2023 yılı cari işlemler dengesinde yaklaşık 5 milyar dolarlık bir bozulmaya yol açabileceği tahmin ediliyor.
MALİYETLERİN MİLLİ GELİRE ORANI YÜZDE 2,6’YA KADAR YÜKSELECEK
Ayrıca yıl boyunca beklenen harcamalar ve gelir kayıpları dikkate alındığında söz konusu maliyetlerin milli gelire oranının yüzde 2,6’ya kadar yükselmesi öngörülüyor.
DEPREMİN TOPLAM MALİYETİ
Raporun Depremin Toplam Maliyeti bölümünde, Şubat 2023 depremlerinin fiziksel varlıklarda oluşturduğu tahribatın nakdi karşılığı, söz konusu sermaye stokundaki düşüş neticesinde yapılan acil harcamaların büyüklüğü ortaya konuluyor. Söz konusu bölümde, alt yapıda oluşan hasarlar da hesaplamalar içeriğinde yer alıyor. Hasarın boyutu kamu ve özel kesim şeklinde ayrıldı. Ayrıca bölümde tamamen kullanılamaz hale gelen binaların enkaz kaldırma işlemlerine yapılan harcamalar da yer alıyor.
İlk etapta yapılan harcamalar 128 milyar lira (6,8 milyar dolar) olarak kayda geçti
Raporun söz konusu bölümüne göre, depremlerin meydana gelmesiyle ilk etapta yapılan harcamalar öncelikle arama kurtarma faaliyetlerinin yürütülmesine ve acil alt yapı hasarlarının giderilmesine yönelik oldu. Buna paralel olarak geçici barınma ihtiyacına yönelik harcama kalemleri karşılandı. Bu süreçte iaşe (yedirip içirme) gibi acil insani ihtiyaçlar da karşılandı. Söz konusu harcamalar yaklaşık 6,8 milyar dolara tekabül eden 128 milyar lira olarak kayda geçti.
Kamu kesiminin toplam hasarı 240,2 milyar lira (12,7 milyar dolar) olarak tahmin ediliyor
Kamu kurum ve kuruluşlarından derlenen verilere göre kamu kesiminin toplam hasarı 12,7 milyar dolara denk gelen 240,2 milyar lira olarak tahmin ediliyor. Bu hasarın önemli bir kısmı kamu hizmet binaları ile bu tesislerde bulunan ekipmanlardan oluşuyor. Söz konusu hasara altyapı varlıkları da dahil ediliyor. Özel kesime ait temel altyapı ve dağıtım tesislerine yönelik hasarların boyutu ise 19,3 milyar lira (1 milyar dolar) olarak tespit edildi. Bununla birlikte söz konusu tutarın çok önemli bir kısmı firmaların elektrik dağıtım tesisleri ve fiber/bakır şebekelerindeki hasardan oluşuyor.
Konut hariç özel kesim hasarı 222,4 milyar lira (11,8 milyar) dolar oldu. Depremin Türkiye ekonomisi üzerindeki toplam yükün içerisinde en önemli bileşenini 1 trilyon 73 milyar liraya tekabül eden 56,9 milyar dolarlık maliyeti ve yüzde 54,9 oranıyla konut hasarı oluşturuyor. İkinci ağırlıklı hasar kalemi ise kamu altyapısı ve hizmet binalarındaki yıkımdan oluşturuyor. Konut hariç özel kesim hasarı, 222,4 milyar liraya tekabül eden 11,8 milyar dolar diğer bir ağırlıklı hasar kalemi olarak tahmin edildi. Bu kalemin içerisinde imalat sanayii, enerji, haberleşme, turizm, sağlık ve eğitim sektörleri ile küçük esnaf hasarı ve ibadethaneler yer alıyor.
DEPREMİN TÜRKİYE EKONOMİSİ ÜZERİNDEKİ TOPLAM YÜKÜ 2 TRİLYON LİRA
Sigortacılık sektörü kayıpları ve esnafın gelir kayıpları ile makroekonomik etkiler dikkate alındığında depremin yol açtığı felaketin Türkiye ekonomisi üzerindeki toplam yükünün yaklaşık 1 trilyon 995 milyar liraya denk gelen 103,6 milyar dolar düzeyinde olduğu tahmin ediliyor. Bu büyüklüğün 2023 yılı milli gelirin yaklaşık yüzde 9’una ulaşabileceği öngörülüyor.
Raporda, hesaplamaların nasıl bir yöntemle hesaplandığı da yer aldı. Buna göre bina hasarsız ise bina hasarı 0 lira olarak alındı. Bina hasarı, az hasarlı olarak belirtilmiş ise; bina alanı çarpı firmanın ölçeğine göre birim metrekare fiyatı çarpı 0,25 hesaplaması maliyet tahmini için kullanıldı. Bina hasarı, orta hasarlı olarak belirtilmişse bina alanı çarpan firmanın ölçeğine göre birim metrekare fiyatı çarpan 0,50 hesaplaması maliyet tahmini için kullanıldı. Bina hasarı, ağır hasarlı veya yıkılmış olarak belirtilmişse bina alanı çarpı firmanın ölçeğine göre birim metrekare fiyatı çarpı 1 hesaplaması maliyet tahmini için kullanıldı.
Belediye hizmetleri ve enkaz kaldırma maliyet hesaplaması bölümünde, enkaz kaldırma toplam maliyetinin enkazın kaldırılarak bertaraf tesisine götürülmesi maliyeti, enkazın bertaraf tesisinde depolanması maliyeti, diğer taraftan bağımsız bir birim için enkazın kaldırılarak bertaraf tesisine götürülmesinin tahmini maliyetinin 37 bin 500 liraya denk geldiği hesaplandı. 37 bin 500 liranın hesabı ise şu şekilde yapıldı:
"Bağımsız bir birim için geri dönüşümsüz maliyet, 5 katlı 2 daire oturumlu 10 konuta sahip 120’şer metrekareden bin 200 metrekare inşaat alanına sahip bir yapı için hesaplama yapıldı. Ekskavatör (kepçe) iş makineleri ile yıkım yapılacak olup, bir bina için enkaz kaldırma işleminin tahmini 1 ay süreceği düşünülüyor. Söz konusu 5 katlı binanın 600 metreküp enkaz üreteceği ve bunun bin 500 ton enkaz oluşturacağı düşünülüyor. Bu durumda bin liradan 4 işçinin SGK ve iaşesi dahil 20 gün boyunca 80 bin lira maliyeti olacağı hesaplandı. 7 bin 500 liradan yakıt ve operatör dahil 2 makinenin 15 gün boyunca 225 lira maliyeti olacağı kaydedildi. 30 kamyon enkazın git-gel başına bin 500 liradan toplam 45 bin liraya mal olacağı, diğer giderlerin ise toplam 25 bin liraya mal edileceği hesaplandı. Bir bina için geri dönüşümsüz toplam maliyet 375 bin lira oldu, bir konut için geri dönüşümsüz toplam maliyetin ise 375 bin lira olduğu hesaplandı."
5 katlı bir bina için enkazın kaldırılarak bertaraf tesisine götürülmesinin tahmini maliyeti 275 bin lira
5 katlı bina için 15 ton demir hurdası geri dönüştürülebilir olup, tonu 5 bin liradan 15 ton demirin 75 bin lira, diğer malzemeler 25 lira olmak üzere toplamda 100 bin lira hurdadan gelir elde edileceği düşünüldü. Bu durumda geri dönüşüm geliri hizmetli firmaya verilir ise 5 katlı bir bina için enkazın kaldırılarak bertaraf tesisine götürülmesinin tahmini maliyetinin 275 bin lira olarak hesaplandığı kayda geçti.